Separacja, rozwód. Jak zrozumieć i wesprzeć dziecko?

Czas, kiedy rodzice dziecka/dzieci decydują się na separację czy rozwód jest

szczególnie trudny, wyczerpujący i wymagający zarówno dla rodziców jak i samego dziecka.

To czas adaptowania się do nowej rzeczywistości. Zwykle wiąże się to z realną zmianą zamieszkania, układania kontaktów z mamą i tatą, a także rodziców ze sobą - o ile warunki, okoliczności rozstania i same możliwości wewnętrzne dorosłych na to pozwalają. Rozstanie rodziców, szczególnie wtedy gdy przebiega w warunkach ostrego konfliktu, gwałtowności i w sposób konfrontacyjny, dezorganizuje i zakłóca możliwości wypełniania zadań rodzicielskich. W tak wymagających okolicznościach bywa, że możliwości emocjonalne rodziców przekraczają ich naturalne zdolności radzenia sobie ze smutkiem, poczuciem winy, złością, poczuciem krzywdy, które wypełniają przestrzeń psychiczną rodzica.

Jak wówczas myśleć o dziecku?

Jak znaleźć w sobie taką przestrzeń, która byłaby możliwa do pomyślenia o jego wewnętrznych niepokojach?

Sytuacja rozwodowa to trudne doświadczenie dla dziecka, nierzadko zagrażające jego poczuciu bezpieczeństwa. Możliwe skutki separacji/rozwodu rodziców mogą ujawniać się w

zakłóceniu funkcjonowania dziecka w różnych obszarach jego życia.

Na co zatem zwrócić uwagę?

Objawy przeciążenia emocjonalnego mogą manifestować się pod postacią dolegliwości somatycznych. Zaniepokoić nas mogą wówczas nawracające bóle głowy, brzucha, utrata apetytu czy trudności z zasypianiem. Zdolność rodzica do adekwatnego odpowiadania na potrzeby dziecka z wrażliwością i czułością z pewnością pozwala na dostrzeżenie niewyrażanych wprost uczuć, ale sugerujących doświadczanie przez dziecko wzmożonego lęku, niepewności, poczucia zagubienia, poczucia winy, niekiedy zawstydzenia przed rówieśnikami z powodu sytuacji rodzinnej, smutku z powodu straty. Wyraźnym sygnałem doświadczanego zakłócenia funkcjonowania dziecka w związku z sytuacją rozwodu czy separacji są pojawiąjące się trudności w obszarze szkolnym i rówieśniczym. Możemy wówczas obserwować problemy z koncentracją uwagi czy wycofanie się z relacji rówieśniczych.

Co pomaga?

W sytuacji kiedy dziecko nie wie co się dzieje i co będzie się działo, piętrzą się jego fantazje o nagłej zmianie sytuacji rodzinnej, co sprzyja obwinianiu się, przeżywaniu zagubienia, smutku z powodu rozpadu rodziny, tęsknoty. Wówczas pomocna będzie próba objaśnienia dziecku, dostosowując treści do jego wieku, tego co dzieje się między mamą i tatą i jakie to przyniesie zmiany. Informowanie o decyzji dotyczącej separacji lub rozwodu oraz okazanie zrozumienia dla jego uczuć i potrzeb w nowej sytuacji jest niezbędna do tego, aby minimalizować negatywne konsekwencje rozpadu rodziny.

Nie bez znaczenia wydaje się być również wiek dziecka, którego dotyczy moment kryzysowy. Rozwód rodziców przeżyty w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym może skutkować doświadczaniem poczucia winy, obniżonym poczuciem własnej wartości. Dziecko może przejawiać mniejszą gotowość do podejmowania relacji rówieśniczych czy inicjowania kontaktów z innymi dziećmi. Warto wówczas być uważnym na zmianę funkcjonowania dziecka, po to aby wystarczająco wcześnie dać rozumienie zmianom zachowania. Właściwe zidentyfikowanie trudności, nadanie im znaczenia i nazwanie trudnych uczuć dziecka oraz lęków pozwala na doświadczenie pomieszczenia nieznośnych niekiedy stanów emocjonalnych. W przypadku nastolatków częściej możemy obserwować trudności szkolne, a nierzadko zachowania buntownicze, agresywne, nieufne i autoagresywne. Występowanie zachowań opozycyjnych i zmienność nastrojów często występują niezależnie od sytuacji wewnątrzrodzinnej nastolatka, a związane są z okresem dorastania, jednak ich wzmożona intensywność zawsze powinna zaalarmować rodzica. Wycofanie się nastolatka z realnych relacji rówieśniczych na rzecz kontaktów wirtualnych czy gier w tej przestrzeni, może popychać je w świat nośników multimedialnych szczególnie w okresie wzmożonych napięć rodzinnych. Świat wirtualny może dostarczać dziecku iluzorycznego poczucia wszechmocy i możliwości sprawowania kontroli, ale też daje odczucie świata, w którym nie ma niepewności. W sytuacji rozpadu rodziny wewnętrzny świat dziecka przepełniony jest niepewnością. Ważne jest aby być uważnym na ilość czasu spędzanego przed komputerem czy telefonem, treści do jakich dziecko ma dostęp oraz jakie są jego relacje z innymi w wirtualnym świecie. Poczucie samotności może popychać dziecko do nawiązywania kontaktów w tej przestrzeni, niekiedy nadużywających je.

Decyzja o rozwodzie czy separacji poprzedzona jest narastającym kryzysem małżeńskim i konfliktem między dorosłymi. Jak zatem w tak trudnej sytuacji nie stracić z oczu dziecka? Czasem „trzecim okiem” może być kontakt z psychologiem/psychoterapeutą czy mediatorem rodzinnym, gdzie w obecności „innego” można podjąć próbę spokojnego przyjrzenia się sobie, współmałżonkowi i dziecku. To co z pewnością nie pomaga, to wikłanie

dziecka w konflikt małżeński, używanie go do „rozgrywek” między sobą, wciąganie w koalicję przeciw drugiemu rodzicowi, obciążanie dziecka zwierzeniami, czy nawet zmuszanie dziecka do bycia świadkiem kłótni między rodzicami. Tworzy się wówczas klimat potwornego poczucia konfliktu lojalności. Wrogie uczucia kierowane do siebie wzajemnie nie pomagają w tym dziecku, stąd często obecność kogoś spoza sytemu rodzinnego może być niezwykle pomocna, po to żeby zobaczyć to, co często nie wynika z intencjonalnego działania rodziców przeciwko dziecku, a jest nieświadomym stanem wewnętrznym rodzica, który również zmaga się z uczuciami, jakie moglibyśmy porównać do tych, których doświadczamy w procesie żałoby. Ale bywa i tak, że to z czym zmagają się rodzice to silne, mniej lub bardziej świadome poczucie winy za zmiany jakie przynoszą ich dziecku. Niektórzy rodzice próbują uporać się z tymi uczuciami poprzez zapewnienie dziecku nadmiarowej ilości dóbr materialnych. Dorośli często noszą w sobie przekonanie, że ta rekompensata ukoi ich poczucia winy i w ten sposób złagodzą emocjonalne szkody, za które czują się odpowiedzialni. Dziecko z kolei dość szybko uczy się, że jest to skuteczny sposób na zdobycie korzyści poprzez prowadzenie rozgrywek między jedną a druga stroną podzielonej rodziny.

W sytuacji rozstania rodziców kluczowa wydaje się być opieka nad dziećmi. Bywa różnie… w większości przypadków, gdzie mama staje się tzw. wiodącym opiekunem, tato pozostaje w roli weekendowego rodzica, co może prowadzić do poczucia odsunięcia od ważnych wydarzeń w życiu dziecka, zaś mama może doświadczać poczucia przeciążenia wynikającego z nadmiaru obowiązków i odpowiedzialności. Potrzeba wspólnego angażowania się w sprawy dziecka często skłania rodziców do opieki naprzemiennej. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej sugerują lepsze funkcjonowanie dzieci

pozostających pod wspólną opieką mamy i taty, o ile rodzice potrafią współpracować ze sobą.

Brak wspólnego dalszego życia dorosłych nie zwalnia rodziców z ich odpowiedzialności za swoje dzieci i chociaż wychodzą z roli małżonka nadal pozostają w roli mamy i taty. Niezwykle ważne jest, aby oboje rodzice mogli współuczestniczyć w wychowywaniu dzieci, o ile istnieją do tego wystarczające warunki.